Wat is elektroakoestische muziek?

Net zoals de vage term "pianomuziek" evengoed een sonate van Van Beethoven kan aanduiden als de rock 'n roll van Jerry Lee Lewis, is ook de term "elektroakoestische muziek" een vrij vaag begrip dat alleen weergeeft dat er in het creatieproces elektronische middelen gebruikt werden.

'Elektroakoestische' Muziek is een term die zowel in populaire- als kunstmuziek gebruikt wordt, om aan te geven dat componisten elektronische technologie gebruiken om de timbres van akoestische geluiden te manipuleren.

In 'Elektronische' Muziek wordt eerder van volledig synthetische klanken gebruik gemaakt, dus zonder hierbij opnames van akoestische instrumenten of van akoestische klanken te gebruiken. Heel dikwijls worden beide soorten klankproductie samen toegepast.

Het componeren van elektroakoestische muziek doet zijn intrede in het midden van 20ste eeuw in de klassieke westerse kunstmuziek en werd niet veel later gretig opgepikt in meer populaire genres.

De verscheidenheid aan nieuwe vormen van musiceren en componeren worden met meer specifieke termen aangeduid zoals: concrete muziek, elektronische muziek, live electronics, akoesmatische muziek, enz. Het ingeburgerde beeld van een 'componist' die componeert met muziekpapier aan de piano, wordt uitgebreid met het componeren aan synthesizermodules en tegenwoordig zelfs met puur programmeerwerk aan de computer.

Na de 2de wereldoorlog

Met de nieuwe elektronische middelen verlieten de onderzoekers de bekende paden en begonnen ze vlak na de 2de wereldoorlog, een nieuwe wereld aan mogelijkheden te exploreren. Muzikale inzichten vernieuwden en verruimden.

Twee grote stromingen

In de twee grote stromingen die ontstonden, pasten de onderzoekers enerzijds de elektronica toe op bestaande geluiden ("Musique concrète" met Pierre Schaeffer), en anderzijds synthetiseerden ze zelf elektronisch opgewekte klanken (Punktuelle Musik met Karlheinz Stockhausen en Seriële Muziek met o.a. Karel Goeyvaerts).

Alles controleren

Door de toenemende mogelijkheden in de studio werd het mogelijk om de specifieke timbrale parameters van de klank te controleren, bv. met filters en verschillende synthese-technieken (AM, FM, filters). Dit leunde sterk aan bij de muzikale geest toen (1960' - 70's) om ook de klassieke compositie te controleren door technieken die het componeren moesten verbreden (bv. serialisme).

Lucien Goethals, Karel Goeyvaerts en Joris De Laet zijn enkele componisten bij ons, die deze controlemogelijkheden sterk toepasten op klankparameters zoals harmonischen, toonhoogte, volume, enz. Deze zijn natuurlijk ook in klassieke compositie bekend, maar ze zijn elektronisch veel makkelijker en over een veel groter bereik te beïnvloeden. Bij de betrachting over elke klankelement controle te hebben, werd de beschikbaarheid van betaalbare computers erg verwelkomd en werd deze hierbij gretig ingschakeld.

Computerondersteund componeren

Er wordt tegenwoordig ook druk geëxperimenteerd met computerondersteund componeren. De computer helpt bepalen hoe deze parameters moeten verlopen gedurende het muziekstuk. Dikwijls schrijft de componist hiervoor zijn eigen software.

Nieuwe muziek is nieuw

Er ontstaan door dit alles allerhande nieuwe compositie-inzichten, maar er bestaat geen algemene of universele notatie. Sommigen proberen het studiowerk gedetailleerd te beschrijven zodat dit later kan gereproduceerd worden. Omdat er niet meteen een universele manier van noteren te vinden is, hebben sommige onderzoekers een filosofisch probleem met deze muziek. Nieuwe muziek echter is 'nieuw' en andere dragers en beschrijvingsmethodes (bv. algoritmes) doen hun intrede.

De waarde van nieuwe composities wordt soms pas duidelijk na een grondige en aandachtige en misschien herhaalde beluistering omdat sinds het modernisme alle houvasten terzijde worden gelegd. Daardoor wordt de luisteraar door vele componisten in een nieuwe muzikale context gebracht waar hij dan voor zijn appreciatie niet kan rekenen op vaste schoonheidspatronen. Heel dikwijls moet de nieuwe luisteraar zijn spontane appreciatie uitschakelen en proberen contact te krijgen met wat de componist probeert te brengen.Voor sommigen is dat even wennen.

Tape concerten
Concerten voor muziek op audiodrager

Componeren omvat ook het zoekwerk en het programmeren in de zoektocht naar de juiste klank, naar het juiste verloop van de ene klank in de andere, naar de positie van de klank in de ruimte, de juiste balans tussen meerdere opelkaar gelegde klanklagen, en nog een aantal aandere parameters die moeten berekend en geprocessed en gemonteerd worden. Geloof maar dat dit een zoektocht is die maanden kan aanslepen. Een beetje te vergelijken met film waar ook veel tijd gaat over het klaarmaken van de set en het filmen van de footage.

Het eindproduct wordt net als bij een film tijdens een première 'geprojecteerd' voor het aanwezige publiek. Het creatieve werk uit de studio wordt gepresenteerd. Bij film verwacht men geen live acteurs. Bij muziek is de afwezigheid van muzikanten voor sommigen echter nog steeds niet vanzelfsprekend.

De maker laat de creatie horen via de geluidsinstallatie. Omdat dit in de analoge tijd gebeurde vanaf een multisporen klankband, spreken sommigen nog altijd over 'tape'muziek alhoewel ondertussen de digitale audiodrager alle mogelijke vormen aanneemt zoals USB-geheugens of het geheugen in laptops gebruikt worden...

Akoesmatische muziek

De term "acousmatica" herinnert aan de manier waarop Pythagoras zijn lesmethode beschreef, achter een gordijn en in het donker, zodat zijn leerlingen zich volledig op zijn woorden konden concentreren. Zo ook in deze muziek: geluiden zijn gefixeerd op een medium, en we zien geen fysieke representatie van de bron die het geluid in eerste instantie produceerde.

Componisten in dit genre gebruiken zowel elektronische als natuurlijke geluiden. De herkomst van de geluiden is niet zichtbaar. De toehoorder kan zich volledig concentreren op de natuur van de geluiden die in de compositie verwerkt zijn.

Deze muziek wordt verklankt via een ruimtelijke opstelling van meerdere luidsprekers. Bij grotere festivals zijn dit tientallen luidsprekers

Muziek op audiodrager

In het Engels en in het Frans zijn de termen "music on fixed media" of "Musique sur support" al redelijk ingeburgerd. In het Nederlands wordt dit dan "Muziek op drager" of "Muziek op audiodrager"

(DV - 2022)

laatste update: 2022.11.11